Luca Pacioli
Luca Pacioli
Luca Pacioli (1445-1517) wordt wereldwijd geroemd als de vader van het dubbelboekhouden. Vaak wordt hij echter, ten onrechte, de uitvinder ervan genoemd. Toch heeft Pacioli zelf nooit beweerd dat hij het dubbelboekhouden heeft bedacht. Zijn verdienste is vooral dat hij reeds bestaande wiskundige kennis heeft samengevat, onder andere in zijn invloedrijke boek Summa de Arithmetica, Geometria, Proportioni et Proportionalita. Zijn werk is een doorgeefluik van kennis. Hij wilde de praktische toepassing van wiskunde stimuleren. Ook voor het ‘Venetiaans’ boekhouden zag hij daarin een plek.
De Summa [1]
Vanaf 1489 werkt Pacioli aan zijn (misschien wel meest beroemde) boek: de Summa de Arithmetica, Geometria, Proportioni et Proportionalita (de Summa). De Summa wordt in 1494 in Milaan gedrukt. Het is een van de eerste commercieel gedrukte boeken in regulier Italiaans en een van de eerste boeken die op de drukpers van Gutenberg worden gedrukt. Het 600 pagina’s tellende encyclopedische boek geeft een overzicht van alle wiskunde die op dat moment bekend is. Het wordt gezien als de opvolger van het legendarische boek ‘Liber Abaci’ van Fibonacci uit 1202. De Summa blinkt echter niet uit in originele ideeën. Ondanks het gebrek aan originaliteit, zal de Summa als basis dienen voor de progressieve wiskundige ontwikkeling in Europa. Het richt zich niet op een apart gedeelte van de samenleving. Pacioli wil daarmee het lage opleidingsniveau opkrikken. Volgens hem is dat lage niveau te wijten aan slechte onderwijsmethoden en gebrek aan goed studiemateriaal.
De Computis et Scripturis
Het legendarische onderdeel van de Summa over het dubbelboekhouden heet De Computis et Scripturis (en werd in 1896 in het Nederlands vertaald onder leiding van Johannes Volmer). [2] Het is de eerste gepubliceerde verhandeling over de Venetiaanse dubbelboekhoudmethode. Het is een praktische handleiding over het inrichten van een financiële administratie, gelardeerd met af en toe nogal paternalistische tips, zoals: ‘niemand mag zijn werkdag afsluiten zonder dat de debet en creditkolommen op elkaar zijn afgestemd’. Maar wat doet zo’n onderwerp in een boek over wiskunde? Pacioli licht dat zelf duidelijk toe:‘Opdat de geachte onderdanen van den grootmoedigen Ducis Urbini Domini Serenissimi (doorluchtige Hoogheid de Hertog van Urbino) een volledig begrip bekomen van alles, wat op den handel betrekking heeft, besloot ik, de grenzen van dit werk (de Summa) overschrijdend, nog een afzonderlijk hoogst noodzakelijk tractaat saam te stellen, en in dit tractaat alles op te nemen, opdat dit boek hun in alle voorkomende gevallen van dienst kunne zijn, zoowel wat de rekeningen (conti) en aanteekeningen, als wat de boekhouding (ragioni) betreft. Ik beoogde daarmede, hun voldoende voorschriften te geven, ten einde al hun rekeningen en boeken ordelijk te houden.’ [3]
Invloed van Pacioli’s boekhoudverhandeling
Volgens experts schort van alles aan Pacioli’s boekhoudverhandeling (voor gedetailleerde, soms aan zuurpruimerij grenzende, wordt verwezen naar Macve). [4] Het is echter niet te onderschatten wat voor enorme waarde het verzamelen, analyseren, bundelen en op begrijpelijke wijze doorgeven van kennis had, zeker in die tijd. Het was essentieel voor het ontstaan van de Renaissance dat wetenschap, kunst en zakelijke ondernemingen gezond met elkaar werden verweven. Pacioli speelde daarin een centrale rol. [5]
En al was de kennis in het werk van Pacioli niet nieuw, de verslaggevingswereld had zich zonder hem waarschijnlijk minder florissant ontwikkeld. De Computis et Scripturis heeft een grote invloed gehad op de economische ontwikkelingen, onder andere als gevolg van het inzichtelijk maken van investeringen en behaalde rendementen. Men zegt zelfs dat het werk de financiering van ontdekkingsreizen mogelijk heeft gemaakt. En zonder Pacioli waren de computer en de spreadsheet nooit zo’n commercieel succes geworden, volgens Francis Gaudette, in 1990 de CFO van Microsoft. Zelfs Bill Gates heeft dus veel aan Pacioli te danken. [6]
Leven in vogelvlucht
Luca Pacioli wordt ergens tussen 1445 en 1448 geboren in Borgo San Sepolcro (tegenwoordig Sansepolcro), een koopmansstadje in Toscane, Italië. Hij is vooral opgeleid als wiskundige en ontvangt additionele educatie van kunstschilder, briljante wiskundige en schrijver Piero della Francesca (1410-1492), een van de vooraanstaande geesten op het gebied van perspectief en de ‘gulden snede’. Della Francesca is de eerste die Pacioli stimuleert om zijn kennis toegankelijk naar buiten te brengen.
Op achttienjarige leeftijd verhuist Pacioli naar Venetië. Via Della Francesca krijgt Pacioli toegang tot de 4000 boeken tellende bibliotheek van Frederico, de Graaf van Urbino. Pacioli wordt in Venetië de inwonende privé-docent van de drie zonen van Antionio Rompiasi, een welvarend koopman. Dat doet vermoeden dat Pacioli op dat moment al behoorlijk ver gevorderd is in zijn kennisontwikkeling. Ook helpt hij Rompiasi bij zijn zakelijke activiteiten. Pacioli studeert tegelijkertijd verder in de wiskunde bij Domenico Bragadino. Hij doet dus zowel ervaring op als tutor, als ondernemersadviseur en als universitair student wiskunde. Die kennis zet hij om in zijn eerste boek over aritmetica in 1470.
Na het overlijden van Rompiasi verhuist Pacioli naar Rome en woont enkele maanden als gast bij de architect Leone Battista Alberti. Alberti is secretaris van de Pauselijke Kanselarij en heeft, ook door zijn wiskundige en wetenschappelijke activiteiten, uitstekende contacten binnen de religieuze wereld. Daar maakt Pacioli gretig gebruik van en hij begint theologie te studeren. Net als Della Francesca adviseert Alberti de jonge Pacioli om toch vooral zijn kennis toegankelijk in te zetten voor de gehele maatschappij. Na de dood van Alberti treedt Pacioli, ergens tussen 1472 en 1475, toe tot de Franciscaner Orde. Dat biedt nog meer kansen, aangezien de Kerk in die tijd oppermachtig is.
Vanaf 1477 begint Pacioli aan een rondreizend bestaan als leraar wiskunde. Van 1477 tot 1480 geeft hij les aan de Universiteit van Perugia. Daar schrijft hij zijn tweede boek over aritmetica. In de havenstad Zadar in Kroatië, toen onderdeel van het Venetiaanse Rijk, geeft hij daarna les en schrijft zijn derde boek. Geen van de drie boeken wordt overigens gepubliceerd. Alleen een exemplaar van het tweede boek heeft de tand des tijds doorstaan. Dan gaat de reis terug naar Perugia en verder naar Napels en Rome. Ook daar doet Pacioli weer belangrijke contacten op en verdiept zich verder in theologie, filosofie en wiskunde.
De Summa maakt Pacioli beroemd. Hij is de belangrijkste wiskundige van zijn tijd. Rond 1496 gaat hij in op een uitnodiging van Ludovico Sforza uit Milaan om aan het hof wiskunde te doceren. Daar ontmoet Pacioli Leonardo da Vinci, die daar hofschilder is. Ze raken bevriend. Ze zijn beiden gefascineerd door de gulden snede. Pacioli geeft les aan Da Vinci. Pacioli begint aan zijn boek Divina Proportione en Da Vinci verzorgt de illustraties.In het boek onderbouwt Pacioli het idee dat de gulden snede eigenlijk als goddelijke proportie moet worden gezien. Da Vinci schildert zijn muurschildering Het Laatste Avondmaal op basis van adviezen van Pacioli. Na een Franse inval van Milaan in 1499 vluchten Pacioli en Da Vinci en gaan na wat omzwervingen zeven jaar samenwonen in Florence.
De nadagen
Pacioli blijft zich bezighouden met wiskunde, doceren, schrijven en met de Kerk. Rond 1510 wordt Pacioli overste van zijn Orde in Florence. In de tien jaar die volgen geeft hij nog les in Perugia en Rome. Paus Leo X vraagt Pacioli in 1514 om in Rome te doceren, maar men denkt dat hij Rome nooit heeft gehaald. Waarschijnlijk sterft hij in zijn geboorteplaats Sansepolcro in 1517. Waar hij begraven ligt is onbekend.
Referenties
- ↑ Pacioli, ‘Unsung hero of the Renaissance’, documentaire, 1990: https://www.youtube.com/watch?v=OoTc3wLTqkk
- ↑ Volmer, J., ‘Paciuolo’s Verhandeling over de Koopmansboekhouding’, 1896. De digitale versie is beschikbaar in de VU-bibliotheek: https://vu.contentdm.oclc.org/digital/collection/nib/id/366
- ↑ Ibid. 1
- ↑ Macve, R.H., ‘Pacioli’s Legacy’, In: Accounting History from the Renaissance to the Present: A Remembrance of Luca Pacioli, 1996, blz. 3-30.
- ↑ Ibid. 1
- ↑ Ibid. 1
Externe links
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Luca_Pacioli
- https://en.wikipedia.org/wiki/Luca_Pacioli
- https://en.wikipedia.org/wiki/Summa_de_arithmetica
- Pacioli, ‘Unsung hero of the Renaissance’, documentaire, 1990: https://www.youtube.com/watch?v=OoTc3wLTqkk
- Delen van deze Auditpedia-tekst komen (met toestemming) uit Quadackers, L.M. (2016). Luca Pacioli: de Willie Wortel van het boekhouden?, Accountant, maart (1): https://www.accountant.nl/magazines/accountant-2016-q1/luca-pacioli/